Ζω για τους άλλους: Οι παγίδες των σχέσεων συνεξάρτησης

Ποικίλες είναι οι δυναμικές των ανθρώπινων σχέσεων – ερωτικών, φιλικών, οικογενειακών και κοινωνικών. Κάποιες από αυτές, όταν είναι υγιείς και ισορροπημένες, οδηγούν τα άτομα σε εμπειρίες ωριμότητας και πλούσια θετικά συναισθήματα. Άλλες, λιγότερο ισορροπημένες ή και βαθιά προβληματικές, καταλήγουν σε αδιέξοδα και φαύλους κύκλους. Μία από αυτές τις δυναμικές, την οποία εξετάζει το παρόν άρθρο, είναι η δυναμική της συνεξάρτησης.

Αρχικά, ο όρος «συνεξάρτηση» χρησιμοποιήθηκε στην ψυχολογία για να περιγράψει τη δυναμική των σχέσεων μεταξύ μελών του άμεσου περιβάλλοντος ή της οικογένειας ατόμων που είχαν διαγνωστεί με εθισμό σε ουσίες. Πλέον, ο όρος περιγράφει ένα ευρύτερο φάσμα ανθρώπινων σχέσεων με συγκεκριμένα κοινά χαρακτηριστικά.

Στις σχέσεις αυτές, η πρωταρχική ανάγκη είναι η αναζήτηση εγγύτητας. Μια εγγύτητα που, υπό υγιείς συνθήκες, προϋποθέτει να θεωρούμε και να σεβόμαστε τον άλλον ως ξεχωριστό άτομο από τον εαυτό μας. Πάνω σε αυτή τη βασική συνθήκη υπάρχει το περιθώριο να χτιστούν, με τον καιρό, βαθύτερα συναισθήματα, όπως η εμπιστοσύνη και η αγάπη.

Τα συνεξαρτημένα άτομα, που θα αναζητήσουν – ακούσια ή εκούσια – ένα άτομο-φροντιστή, νιώθουν πως δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής ούτε να ζήσουν μόνα τους. Φοβούνται την εγκατάλειψη και αμφισβητούν το αν μπορούν να υπάρξουν χωρίς να είναι εξαρτημένα από κάποιον που ενσαρκώνει τον ρόλο του φροντιστή. Η συνεχής παρουσία του και ο έλεγχος της συμπεριφοράς του, κατά το δοκούν, τους δίνουν μια ψευδαίσθηση ασφάλειας και προστασίας.

Για τον έλεγχο των άλλων χρησιμοποιούνται θεμιτοί και αθέμιτοι μηχανισμοί, όπως τα αισθήματα ενοχής, οι διάφορες μορφές πίεσης και απειλών, η χειριστική και κυριαρχική συμπεριφορά, καθώς και οι άμεσες και έμμεσες προτροπές και συμβουλές με συγκεκριμένο κίνητρο.